Θερμοπύλες και Ανόπαια ατραπός

Κατά την αρ­χαιότητα πολλοί σημερινοί παραπότα­μοι του Σπερχειού, όπως ο Γοργοπόταμος και ο Ασωπός, χύνονταν κατευθείαν στο Μαλιακό κόλπο, που τότε εισχωρούσε πολύ δυτικότερα. Τα στενά των Θερμοπυλών, που σήμε­ρα χάρη στις προσχώσεις του Σπερχειού έχουν διευρυνθεί σε μεγάλο βαθμό, απο­τελούσαν ένα πέρασμα τόσο στενό, ώστε στο σημείο αυτό δεν μπορούσαν να δια­σταυρωθούν δύο άμαξες.

Η πάνω από τις Θερμοπύλες οροσειρά που συνδέει το Καλλίδρομο με την κυ­ρίως Οίτη ονομάζετο Ανόπαια. Το ίδιο όνομα έφερε και η ατραπός (μονοπάτι) που διέσχιζε την οροσειρά αυτή.

Σύμφωνα με τη σαφή τοπογραφία την οποία δίδει ο Ηρόδοτος, η Ανόπαια αρ­χίζει από τη χαράδρα του Ασωπού, ανε­βαίνει προς το Ελευθεροχώρι, συνεχίζει προς τα πάνω και από κει κατεβαίνει ανατολικά στη περιοχή μετά τις Θερμο­πύλες. Οι Θερμοπύλες εμφανίζονται σαν θέση στρατηγικής σημασίας στους χρό­νους κατά τους οποίους, οι εκ Θεσπρωτίας Θεσσαλοί εγκαταστάθηκαν στην Αιολίδα Φθία, περίπου το 1064 π.Χ., η οποία από τότε πήρε το όνομα Θεσσα­λία.

Όταν οι Θεσσαλοί λίγα χρόνια πριν τους περσικούς πολέμους θέλησαν να υποταγούν και τους Φωκείς, οι τελευταίοι κατασκεύασαν στις Θερμοπύλες τείχος, για να αντιμετωπίζουν τις επι­δρομές τους. Όμως ούτε το τείχος, ούτε και οι τεχνικές πλημμύρες, που έγιναν με τα νερά των εκεί θερμών πηγών, μπόρεσαν να εμποδίσουν την εισβολή των Θεσσαλών, οι οποίοι ανέτρεψαν την άμυνα οδηγηθέντες από τους Τραχίνιους μέσω της Ανοπαίας στα νώτα των αμυ­νομένων στις Θερμοπύλες.

Έκτοτε οι Θερμοπύλες εμφανίζονται πολλές φορές μέχρι και του τελευταίου παγκοσμίου πολέμου στην ιστορία των κατά της Ελλάδος επιδρομών, σπανίως όμως εστάθει δυνατόν, να προβληθεί αποτελεσματική άμυνα στην θεωρούμενη ως απροσπέλαστη θέση αυτή.

Το 480 π.Χ. ο Μαλιεύς Εφιάλτης, χω­ρίς αμφιβολία σταλμένος από τους άρ­χοντες της Τραχίνας, οδήγησε μέσω της Ανοπαίας το στρατιωτικό απόσπασμα του Ξέρξη στα νώτα του Λεωνίδα, ο οποίος αμυνό­νταν στις Θερ­μοπύλες.

Από τις αρ­χές του παρελθόντα αιώνα ασχολήθηκαν πολλοί με τη περιγραφή του Ηρόδοτου για το μονοπάτι της Ανοπαίας, χωρίς όμως να συμφωνούν για την ακριβή δια­δρομή που ακολούθησαν οι Πέρσες, επειδή από τη χαράδρα του Ασωπού ξε­κινούν δυο μονοπάτια, τα οποία οδη­γούν προς το όρος της Ανοπαίας.

Διακόσια χρόνια μετά την εκστρατεία του Ξέρξη, οι Γαλάτες κατά την επιδρομή τους το έτος 279 π. Χ. πέτυχαν μέσω της Ανοπαίας την εκ νώτων εκπόρθηση των Θερμοπυλών, χρησιμοποιώντας όμως για να φθάσουν σ' αυτή όχι τη χαράδρα του Ασωπού, αλλά την εξ Αινιάνων οδό.

Από αρχαιοτάτων χρόνων η μετάβαση από τη Θεσσαλία προ τη μέση Στερεά Ελλάδα γινόταν δια της εξ Αινιάνων οδού, η οποία περνώντας μεταξύ των ανατολικών προσβάσεων της Οίτης και του βουνού του Δελφίνου δίπλα από το ιστορικό Σιδερόκαστρο (Κούβελο) οδη­γούσε προς Δωρίδα, καθώς και προς την άνω κοιλάδα το Κηφισού. Μια άλλη διακλάδωση της κατέβαινε στη μικρή κοιλάδα της Μουντρίτσας.

Το 191 π.Χ. μετά τις μάχες των Θερμοπύλες μεταξύ Αντιόχου Συρίας και των Ρωμαίων, ο Υπάτιος Ρωμαίων Γλαβρίων, πηγαίνοντας προς την Νάυπακτο, ακολούθησε τα μονοπάτια αυτά και ανέβηκε στην Πυρά της Οίτης, για να προσφέρει θυσία στον εκεί ναό του Ηρακλή.

Πολύ αργότερα τον 6ο μ. Χ. αιώνα ο Ιουστινιανός έκλεισε τη χαράδρα του Ασωπού με μεγάλο φράγμα και την είσοδο των Θερμο­πυλών με ψηλά τείχη, για να εμποδίσει την ει­σβολή των Σλάβων.

Αλλά και το 1897 μ.Χ. ο ελληνικός στρα­τός έκανε οχυρωματι­κές εργασίες κοντά στη Χαλκομάτα. Οι εργα­σίες αυτές έφεραν στο φως ερείπια πύργου, ο οποίος, όπως φαίνε­ται, χρησίμευε σαν σκοπιά της περίφημης Ανοπαίας.

Τέλος το 1941 κατά το Δεύτερο Παγκόσμιο πόλεμο απέτυχε η σύ­σταση «γραμμής αμύ­νης Θερμοπυλών», επει­δή οι αμυνόμενοι σύμ­μαχοι υποχώρησαν κα­τεβαίνοντας από τη Νεβρόπολη προς το Παλαιοχωρι, όταν πληροφορήθηκαν, ότι οι Γερμανοί κατέβαιναν από τα Δυο Βουνά. Ακολούθησαν δηλαδή και αυτοί το αρχαίο μονοπάτι, το ίδιο, που είχαν ακολουθήσει χρόνια πριν και άλλοι εισβολείς.

Μπορεί, οι Θερμοπύλες, σαν χαρακτηριστικό αντίστασης να απο­τελούν μύθο στην στρατιωτική ορολο­γία, παραμένουν όμως πάντοτε για την ιστορία της ανθρωπότητας σύμβολο υπέρτατης θυσίας υπέρ των ιδεών Ελευ­θερίας και Πατρίδας.