Αποκριά στο βάθος των αιώνων

 

Στην Ορθόδοξη Χριστιανική Εκκλησία,  Αποκριά ονομάζονται οι τρεις τελευταίες εβδομάδες πριν τη Μεγάλη Σαρακοστή. Η περίοδος αυτή χρονικά συμπίπτει με τη γιορτή των Μεγάλων Διονυσίων της Ελληνικής αρχαιότητας που ήταν αφιερωμένες στο μυθικό θεό Διόνυσο, θεό του κρασιού και του γλεντιού. Λέξη αντίστοιχη είναι και το καρναβάλι που είναι παραφθορά της Ιταλικής λέξης "καρναβάλ",  η οποία προέρχεται από το λατινικό Carne-levame και σημαίνει άρση του κρέατος, δηλαδή αποκριά.

Το καρναβάλι έχει κι αυτό τις ρίζες του στα Σατουρνάλια. Ήταν ρωμαϊκή γιορτή, αντίστοιχη των Διονυσίων. Ήταν γιορτή της άνοιξης, της αναγέννησης της φύσης. Κύριο χαρακτηριστικό των αρχαίων γιορτών που προαναφέραμε ήταν η μεταμφίεση και η διασκέδαση.

Αν ερευνήσει κανείς με προσοχή τα αποκριάτικα έθιμα βλέπει, ότι τόσο στην αρχαία, όσο και στη σύγχρονη Ελλάδα, όλα αυτά τα έθιμα χαρακτηρίζονται από μια συνύπαρξη ζωής και θανάτου. Στις αρχές περίπου του Μάρτη, που εμείς οι σημερινοί Έλληνες γιορτάζουμε τις Αποκριές, οι αρχαίοι Έλληνες γιόρταζαν τα Ανθεστήρια, τα οποία είχαν διπλό περιεχόμενο. Από τη μια ήταν οι γιορτή των λουλουδιών, του κρασιού και του γλεντιού και από την άλλη ήταν γιορτή των νεκρών και των ψυχών.

 

Οι αρχαίοι Έλληνες πίστευαν, ότι τη δεύτερη ημέρα των Ανθεστηρίων κατά τους λεγόμενους Χοές, άνοιγαν οι πόρτες του Άδη και οι νεκροί ανέβαιναν στον Απάνω Κόσμο, για να ξαναεπιστρέψουν την τρίτη ημέρα κατά τους Χύτρους. Σ' αυτό το διάστημα της παραμονής των νεκρών ανάμεσα στους ζωντανούς, οι τελευταίοι έκαναν στους νεκρούς πολλές τιμές και τους τάιζαν με πανσπερμία, δηλαδή ένα παρασκεύασμα από σπόρους δημητριακών και οσπρίων, κάτι σαν τα κόλλυβα. (Ακόμα και σήμερα μια Κυριακή του Φθινοπώρου , της Μισοσπορίτισας, κάνουν παρόμοιο κατασκεύασμα με ανακατεμένους σπόρους και τους πάνε στην εκκλησία για ευλογήσουν την νέα σπορά).

 

 Πολλοί τότε. θέλοντας να παραστήσόυν τις ψυχές, μεταμφιέζονταν και συμπεριφέρονταν με έξαλλο τρόπο, χορεύοντας και πηδώντας. Έτσι ίσως , σύμφωνα με την εκδοχή αυτή, να  ξεκίνησε το έθιμο της Αποκριάς.

 

Η Εκκλησία μας προσπάθόντας να σβήσει τα κατάλοιπα αυτών των ειδωλολατρικών εκδηλώσεων καθιερώνοντας μια γιορτή που την ονόμασε Αποκριά. Την καθιέρωσε ως προετοιμασία για τη νηστεία της Λαμπρής. Όμως αν και πέρασαν αιώνες η αποκριά κράτησε τον εύθυμο και γιορταστικό χαρακτήρα της. Η Αποκριά λοιπόν, που σημαίνει αποχή από το κρέας είναι μια γιορτή προς το τέλος του χειμώνα με βασικό της στοιχείο οι μεταμφιέσεις και  η ευθυμία και το γλέντι. Πριν μπει στη Μεγάλη Σαρακοστή, ο Χριστιανός, που θα νηστεύσει, επτά ολόκληρες εβδομάδες, αισθάνεται την ανάγκη να διασκεδάσει.

 

Το τριώδιο διαρκεί τρεις εβδομάδες.

 

Η πρώτη εβδομάδα λέγεται Προφωνή ή Προφωνέσιμη, επειδή σε παλιότερα χρόνια κάποιος από μέρος ψηλό διαλαλούσε, ότι αρχίζουν οι Αποκριές. Η εβδομάδα αυτή λέγεται και αμόλυτη ή απόλυτη, επειδή τότε οι ψυχές των πεθαμένων βγαίνουν στον Πάνω Κόσμο.

 

Η δεύτερη εβδομάδα λέγεται κρεατινή ή ολόκριγια, επειδή τότε δεν νηστεύουν Τετάρτη και Παρασκευή.

 

Η τρίτη εβδομάδα λέγεται Τυρινή επειδή παλαιότερα η βάση των φαγητών ήταν το τυρί. Στο χωριό μας παρασκεύαζαν λαχταριστές τυρόπιτες, με πολλά αυγά, τυρί και γάλα. Ιδιαίτερα αισθητή είναι η Πέμπτη της Κρεατινής, η λεγόμενη Τσικνοπέμπτη. Είναι η ημέρα, που ο καθένας ακόμη και ο πιο φτωχός κάτι θα ψήσει στη φωτιά και η τσίκνα από το ψημένο κρέας, θα μοσχοβολήσει τον αέρα.

 

Κατά την περίοδο της αποκριάς, που κυριαρχεί η χαρά και το γλέντι,  θυμούνται και τους νεκρούς. Τα Σάββατα της δεύτερης και τρίτης εβδομάδας του τριωδίου (Ψυχοσάββατα), καθώς και το Σάββατο της πρώτης εβδομάδας της Σαρακοστής, γίνονται οι συνηθισμένες προσφορές κολλύβων για τους νεκρούς, προσφέρονται επίσης πρόσφορα και ψυχούδια (μικρά αρτίδια).

 

Παλιότερα, για τους κατοίκους των χωριών η Αποκριά αποτελούσε μια χαρούμενη ανάπαυλα στη μονότονη, χειμωνιάτικη αγροτική και κτηνοτροφική ζωή. Και τούτο γιατί σήμαινε ατέλειωτο γλέντι, πολυφαγία, μασκάρεμα, αστεία, αθυροστομίες, σάτιρα, κέφι. Οι χωριανοί συγκεντρώνονταν σε σπίτια, πηγαίνοντας ο καθένας το φαγητό τους που ήταν κοτόσουπα, πίττες, στιφάδο και άλλα εδέσματα και έτρωγαν, έπιναν, χόρευαν, μεταμφιέζονταν και γλεντούσαν.

 

Όλα αυτά κορυφώνονται την τελευταία Κυριακή, την Τυρινή όπως λέγεται και σε πολλά μέρη την Καθαρή Δευτέρα. Χαρακτηριστικό είναι το παρακάτω εύθυμο τραγουδάκι:

 

 «Τ' ακούτε τι παράγγειλε η Καθαρή Δευτέρα.

Πέθανε ο κρέος πέθανε, ψυχορραγάει ο τύρος,

 σηκώνει ο πράσος την ουρά κι ο κρέμμυδος τα γένια».

 

Σήμερα Αποκριά σημαίνει θέαμα, φαντασμαγορικά μπαλέτα, φανταχτερές στολές μασκέ, χοροί, παρέλαση αρμάτων και μεταμφιεσμένων. Θα έλεγε κανείς ότι μόνο τα μικρά παιδιά απολαμβάνουν το κλίμα αυτών των ημερών.  Αυτή είναι και η διαφορά με την Αποκριά του παλιού καιρού. Τότε μικροί και μεγάλοι, αυθόρμητα, γνήσια και απλά γλεντούσανε με την καρδιά τους αφήνοντας για λίγο παράμερα τις σκοτούρες της καθημερινότητας. Όλα τα σπίτια, όλο το χωριό, ήταν ένα απέραντο γιορτάσι. Μασκαρεμένοι και αμασκάρευτοι χαίρονταν, τραγουδούσαν εύθυμα, σατίριζαν, διασκέδαζαν. Όλα με σοβαρότητα και αξιοπρέπεια γι' αυτό και τα νοσταλγούμε...

Γράφει ο Κώστας Δ. Ζαγγογιάννης